Ik werk nu ruim 25 jaar als psycholoog. Er is één vraag die ik honderden keren gehad heb aan tafel:

Hoe moet ik omgaan met boosheid ?

Dat deze vraag mij zo vaak gesteld is, door jonge en oudere mensen, succesvolle en kwetsbare mensen, mannen en vrouwen, het maakt niet uit, vertelt me dat we met ons  allen in onze opvoeding niet geleerd hebben gezond om te gaan met boosheid. En....omgaan met boosheid is misschien een onderwerp waar we nog steeds niet zo makkelijk over praten of hulp voor vragen. In deze blog hoop ik zo uitgebreid mogelijk en zo simpel mogelijk antwoord geven.

Er zijn drie manieren waarop we met boosheid om kunnen gaan:

Boosheid onderdrukken of opkroppen

De eerste manier, nog steeds een veelgebruikte in het calvinistisch Nederland, is om onze gevoelens van boosheid of ergernis te onderdrukken. We drukken deze gevoelens weg omdat we het geen 'goede' gevoelens vinden en we willen graag 'goede' mensen zijn. We schamen ons ook vaak een beetje voor gevoelens van boosheid. Boosheid voelt natuurlijk ook niet zo lekker. We hebben het liever niet. Misschien zijn we vroeger wel gestraft voor een boze bui, dreigden onze ouders dat we lief moesten zijn, werd ons verteld dat we onredelijk waren en de kinderen van de buren veel aardiger.  Er werd ons verteld dat we in plaats van boos dankbaar moesten zijn.

In de kerk wordt ons helaas zelfs nu nog vaak verteld dat we boosheid het beste kunnen wegdrukken. Boosheid is zondig en des duivels, hoorde ik enkele jaren geleden een dominee met verve op de preekstoel verkondigen.

Wat is boosheid?

Boosheid is emotionele energie, niks meer en niks minder. Energie is niet goed en niet fout. Als we energie wegdrukken, blijft deze energie zitten in ons lichaam. Het zoekt een uitweg, maar meestal houden we de boosheid goed onder controle. We plaatsen een dam in de emotionele rivier of stroom van boosheid. We kroppen het op. Het instandhouden van deze dam, het wegdrukken, kost ons veel energie. En......op een gegeven moment gaat het mis. Breekt de dam. Wanneer de spreekwoordelijke emmer overloopt, komt de zooi eruit, soms opgekropte gevoelens van 20 jaar geleden. Een woedeaanval, een driftbui die volledig buiten proportioneel is. Ook gebeurt het dat de dam doorbreekt als we even niet op onze hoede zijn; wanneer we erg moe zijn, wanneer we alcohol drinken of wanneer we in een grote groep zijn. 'Ik was mezelf niet'  of 'ik weet niet wat me overkwam' zeggen we dan later.

Van boosheid naar verontwaardiging

We kunnen ook boosheid omzetten naar verontwaardiging, een mentale uitlaatklap waar we recht op hebben omdat we een waarde verdedigen. Onredelijke boosheid wordt veranderd naar iets waarover we menen in ons recht te staan om boos over te worden, b.v. het overschrijden van regels door andere mensen of de troep buiten bij onze buren. Vanuit het perspectief van het enneagram is dit een methode die veel gebruikt wordt door mensen met het enneagram 1 type, het type van de hervormer.   

Met het onderdrukken van boosheid houden we het oppervlakkig gezien fatsoenlijk in de samenleving, maar het is ongezond voor ons lichaam. Vanuit de psychosomatiek weten we dat het tot allerlei aandoeningen kan leiden o.a. maagzweren, leveraandoeningen, chronische pijn en fibromyalgie. 

Boosheid dumpen

De tweede methode is om boosheid te ontladen, af te reageren of te dumpen. Dit is gezond voor ons zelf. Het lucht ons op om de energie naar buiten te brengen. Het voelt zelfs lekker om eens even als een spuwende draak de boel er uit te gooien.

Niemand om ons heen zit hier echter op te wachten. Wij zijn onze bagger kwijt, maar anderen lopen er nu mee rond. We kwetsen mogelijk anderen en leggen de verantwoordelijkheid voor onze boosheid bij andere mensen neer. De ander heeft het fout gedaan en dat zullen we eens even goed erin wrijven. Vaak zoeken we iemand die relatief zwak of kwetsbaar is om onze boosheid te lozen of iemand die niet lijfelijk aanwezig is zoals b.v. een politicus of een baas. We hebben deze persoon tot object of pispaal gemaakt, waarop we alleen of samen veilig kunnen afgeven. Puur egocentrisch geredeneerd werkt dit, maar vanuit sociaal perspectief is het dumpen van boosheid ongezond. 

Boosheid voelen

De derde methode is verreweg de meest simpele methode en het is een psychisch en sociaal gezonde methode. Het is gewoon de emotie voelen en deze naar keuze wel of niet in het contact brengen. Het is niet meer en niet minder dan de emotie van boosheid de ruimte geven op dezelfde manier als we de emotie van vreugde of geluk de ruimte geven. Nog nooit heeft iemand me gevraagd hoe we om moeten gaan met emoties van vreugde, dat kunnen we allemaal.

Het is niet de emotie van boosheid die zo moeilijk te voelen is. Wat het moeilijk maakt is dat we er een oordeel aan koppelen. We vinden het voelen van boosheid verkeerd. Ook kan er angst boven komen, angst die we vaak uit onze opvoeding hebben meegekregen. We zijn bang om afgewezen te worden als we boosheid uiten. Als we de boosheid dumpen, gebeurt dat meestal ook. Als we echter de boosheid in het contact brengen, nee zeggen zonder de ander als persoon af te wijzen, worden we ook zelf niet afgewezen.

Boosheid terughalen naar onszelf

Een kenmerk van boosheid is dat we boosheid vrijwel altijd op anderen richten. Hij of zij is fout en daardoor voel ik me nu ongezien of gekwetst. Zolang onze aandacht bij de 'foute ander' blijft, voelen we de boosheid in ons lichaam niet. De gerichtheid op de ander  werkt bijna als een magneet, het is moeilijk om de focus van de boosheid terug te halen van de ander naar onszelf. Zodra we dat wel doen en die magnetische gerichtheid naar buiten kunnen doorbreken, merken we dat het simpel is. Gewoon de boosheid voelen in het lichaam. Geen enkel gevoel is blijvend, maar vooral boosheid niet. Het verdwijnt meestal als sneeuw voor de zon.

Boosheid in contact brengen

Soms is het niet nodig boosheid tot uitdrukking te brengen. Soms weten we dat onze boosheid niets met de ander te maken heeft. En... er zijn situaties waarin het nodig is klink en klaar een grens aan te geven. Boosheid helpt dan om duidelijk te zijn.

Als iemand anders onze grenzen niet respecteert of ons onterecht beschuldigt van iets, roept dit boosheid op. Terecht... het is een teken van gezonde bescherming. Het is bij situaties van onrecht sociaal gezond om helder en duidelijk boos te worden. We beschermen mensenrechten. Daarvoor hebben we boosheid als emotioneel gereedschap meegekregen. Een mooi voorbeeld daarvan zag ik deze week in een lijsttrekkersdebat tussen Sigrid Kaag en Geert Wilders. Geert Wilders viel Sigrid Kaag aan en noemde haar een verrader. Sigrid Kaag liet duidelijk aan hem en het publiek haar boosheid merken, zonder te gaan schelden of te dumpen.

Wil je meer weten over omgaan met gevoelens van boosheid? Geef een reactie of gebruik het contactformulier